Jan van Ewijk's personal website

Mag je als ethische belegger geld in de wapenindustrie steken? Terwijl Nederland zijn best doet dertig jaar aan defensiebezuinigingen weg te werken, bouwen institutionele beleggers hun beleggingen in defensiebedrijven juist af. Juist verantwoorde beleggers zouden aan de verdediging van westerse democratie en de liberale wereldorde moeten bijdragen.  

Sinds de Russische aanval op Oekraïne is defensie weer belangrijk. Zo heeft de regering met Prinsjesdag bekendgemaakt structureel EUR 5,0 miljard extra aan defensie te besteden om nu dan toch eindelijk aan de beloofde tweeprocentsnorm te voldoen. Zoals wel vaker stuiten mooie plannen op praktische problemen en bezwaren. De Europese (defensie)industrie lijdt zwaar onder de energietekorten en krapte op de arbeidsmarkt is ook voor de krijgsmacht een probleem. 

Daar komt mogelijk een tekort aan kapitaal bij, want uit onderzoek van De Nederlandsche Bank blijkt dat Nederlandse institutionele beleggers (pensioenfondsen, verzekeraars, etc) minder dan ooit in obligaties en aandelen van wapenproducenten beleggen. Het Financieele Dagblad schrijft (€) op basis van het DNB-onderzoek dat in 2022 voor netto EUR 220 miljoen werd verkocht, wat vooral op het conto van institutionele beleggers is te schrijven.

De belangrijkste reden is niet het gebrek aan rendement (de sector Aerospace & Defence deed het immers beter dan de aandelenmarkt als geheel) maar de verantwoordelijkheid en ethische standaarden waar institutionele beleggers zich aan zeggen te houden. Verantwoord of duurzaam beleggen dus. Bovendien zijn er harde, wettelijke beperkingen die instellingen ervan weerhouden te beleggen in bedrijven die iets met clustermunitie te maken hebben.  

Duurzaam beleggen 

Nu zijn er meerdere manieren waarop je verantwoord kunt beleggen. Je kunt aandeelhouder zijn in wapenproducenten, en als eigenaar van die bedrijven proberen het management van die bedrijven te overreden ethisch te handelen en geen wapens te verkopen aan onfrisse regimes. De andere optie is je aandelen te verkopen. Je hebt dan geen aanknopingspunt meer om met die bedrijven te spreken, maar je financiert ze ook niet meer. 

Het lijkt er dus op dat de meeste Nederlandse institutionele beleggers voor die laatste route kozen. Dat is begrijpelijk; mensenrechten-NGO’s als Pax zijn kritisch en voor je het weet heb je reputatieschade aan je broek. Aan die wettelijke normen rondom controversiële wapens is bovendien niets vrijblijvends. 

Toch is het een opmerkelijke spagaat. Nederlandse ambtenaren en defensiepersoneel zijn druk bezig de erbarmelijke staat van onze landsverdediging te verbeteren, terwijl het pensioenfonds dat de door hun werkgever ingelegde pensioenpremies beheert extra kritisch is op de sector die wapens en materieel moet leveren. Overigens zei een woordvoerder van ABP (het pensioenfonds voor ambtenaren en met EUR 500 miljard een gigantische belegger) daar wel wat zinnigs over, namelijk dat de logische volgorde zou zijn dat de Nederlandse staat eerst orders inlegt bij defensiebedrijven, en dat beleggers zoals ABP daarna kijken of ze die orders willen financieren conform hun verantwoordbeleggenbeleid. 

In de Verenigde Staten zijn conservatieve politici uitermate kritisch op beleggers die via hun beleggingen progressieve waarden willen stimuleren: the war on woke capitalism (FT). Volgens criticasters moeten beleggers zich bezighouden met waarvoor ze op aarde zijn – financieel rendement behalen – en niet op de stoel van de politiek gaan zitten. Dat is natuurlijk cynisch en geeft evenzeer blijk van een politieke voorkeur, maar ik kan die kritiek wel begrijpen als je bedenkt dat pensioenfondsen, toch instellingen met een publiek belang, een andere afweging maken dan een grote meerderheid van de Tweede Kamer over wat wenselijk is met betrekking tot investeren in defensie. En als je bedenkt dat die afweging van pensioenfondsen een breed genomen en nodig democratisch besluit feitelijk tegenwerkt en geen gehoor aan oproepen van de minister van Defensie om juist wel te investeren. 

Ratio en emotie: een vals dilemma 

NRC geeft een andere draai aan het onderwerp. NRC grijpt de lancering van een Defensie-ETF aan om juist een kentering in het denken over dit soort beleggingen te signaleren. NRC beschrijft het dilemma tussen emotie en ratio ten aanzien van dit soort beleggingen, waarbij de ratio uiteindelijk won. Hoewel deze specifieke ETF nog maar een week of zo op de markt is, steekt de EUR 1,0 miljoen die er nu in wordt belegd natuurlijk schraal af tegen de EUR 220 miljoen die vorig jaar uit de sector is gehaald. 

Persoonlijk snap ik het dilemma dat NRC beschrijft niet zo. Uiteraard is het goed dat er wettelijke verboden zijn tegen beleggen in controversiële wapens en ik zou ook niet willen dat mijn pensioen wordt verdiend over de rug van repressie door grove mensenrechtenschenders met westerse wapens in de hand. Tegelijkertijd is de geopolitieke orde aan het verschuiven en niet per se ten gunste van het democratische westen. We zijn de afgelopen dertig jaar hopeloos naïef geweest en hebben onze krijgsmacht kapotbezuinigd. Ik vind het zowel een no-brainer dat Nederland de defensieuitgaven flink opkrikt en dat Nederlandse (institutionele) beleggers daarin investeren. VanEck geeft het belang van onze verdediging trouwens ook als reden om die ETF toch wel te lanceren. 

Pensioenfondsen en andere instellingen die duurzaam zeggen te willen beleggen verantwoorden die keuze door te wijzen op het belang van een leefbare wereld voor de generaties na ons. Dat is heel goed. Maar ik zou hen ook willen herinneren aan het belang van de verdediging van onze internationale belangen, onze veiligheid en de internationale democratische rechtsorde. Die houd je niet enkel met goede bedoelingen in stand. 

O ja, en dan nog even over dat rendement (ook niet onbelangrijk voor onze zorgeloze oude dag). Dat is volgens het FD het afgelopen jaar dus een stuk beter dan dat van een brede marktindex. In dat opzicht is het extra spijtig dat Nederlandse beleggers hun investeringen van de hand hebben gedaan.  

NB: Deze tekst heb ik geheel op persoonlijke rekening geschreven en weerspiegelt niet per se de mening van mijn werkgever, de AFM.