Het is één van de beste citaten uit The Wire, een serie over macht en corruptie bij de politie, drugsdealers, vakbonden en lokale politici in de Amerikaanse stad Baltimore. “You come at the king, you best not miss.” Met andere woorden: als je een machtsgreep wilt plegen krijg je slechts één kans. Als je die niet pakt ben je zelf het haasje.
Dit citaat kwam bij mij op toen ik tijdens Pasen, waarin wij ons van Sigrid Kaag allemaal moesten bezinnen, reflecteerde over de totaal onverwachte en bizarre wending in de huidige politiek. Na een jaar waarin Rutte IV onvermijdelijk leek is dat na de nacht van Witte Donderdag op Goede Vrijdag opeens ondenkbaar. “De eenzaamste man op het Binnenhof.” “Politiek lot Rutte hangt aan een zijden draadje,” kon je vrijdagochtend overal lezen. De voltallige Kamer, de VVD uitgezonderd, keerde zich tegen Rutte. Het tijdperk Rutte lijkt voorbij.
Of niet? Je kunt de motie van afkeuring, gesteund door alle drie de partijen die de afgelopen vier jaar of langer met Rutte hadden samengewerkt, bestempelen als een coup. Toch zit Rutte er nog. De coupplegers Sigrid Kaag en Wopke Hoekstra durfden het, oog in oog met de ontreddering die zij te midden van een pandemie zouden veroorzaken, niet aan de trekker over te halen. Zij zullen daar nog spijt van krijgen.
De commentaren en analyses focusten de afgelopen dagen op de verzwakte positie van Rutte. Niet onterecht, maar de eveneens penibele positie van Kaag en Hoekstra bleef onderbelicht. Deze “totale rotzooi”, dixit Hoekstra, is nu van hen. You break it, you own it.
Er is geen duidelijke uitweg uit de impasse die zij hebben gecreëerd. Als Hoekstra en Kaag weer met Rutte om de formatietafel verliezen zij iedere geloofwaardigheid. De VVD staat vooralsnog pal achter Rutte. En zonder de VVD wordt het, over links, een verdomd lastige formatie met minstens zeven partijen die met moeite een krappe meerderheid binnenhalen. (Dan moeten zij maar hopen dat er de komende vier jaar geen kikkers uit de kruiwagen springen. Misschien iets om alvast goed in beeld te hebben tijdens de formatie.)
Zie je het voor je? Maandenlang gesteggel in een pandemie terwijl Rutte als demissionair premier zijn staatsmanschap als crisismanager tijdens de coronapersconferenties kan blijven laten zien zal hen niet populairder maken.
Deze episode ging over zo veel meer dan een leugen van Rutte. Het was een uiting van tien jaar frustratie over een succesvol politicus, over de toeslagenaffaire, over de verkiezingscampagne die geen campagne was. Net als wanneer in een relatie frustraties en ergernissen te lang onder de deksel blijven ontploft de boel een keer. Dat gebeurde hier. De bermbom raakte niet alleen het doelwit, hij ontplofte ook in het gezicht van de coupplegers. Rutte is weliswaar aangeschoten wild, maar niet fataal geraakt. De coupplegers hebben gemist.
Jan van Ewijk's personal website 